Tijdens vakanties, op druilerige dagen, kijk ik graag naar films. Daar neem ik lekker de tijd voor en hoef ik even aan niets anders te denken. In ieder geval niet aan mijn werk, want ik heb vakantie. En toch, helemaal loslaten kan ik het blijkbaar niet want door twee films werd ik deze zomervakantie aan het denken gezet. In beide films kwamen ongeschreven of onuitgesproken regels aan de orde wat me toch weer aan mijn werk voor de Week Tegen Pesten deed denken.
De Week Tegen Pesten richt zich in 2020 met het thema Samen aan zet op de normingfase; een van de fases binnen de groepsdynamiek. Dit is de fase waarin gezamenlijke afspraken worden vastgelegd die richting geven in het dagelijks handelen. Veel scholen maken aan het begin van het jaar regels en afspraken waarbij al dan niet gezamenlijk met de leerlingen wordt nagedacht over omgangsregels en klassenregels. Echter, zoals ook in beide films naar voren komt, zijn vaak de ‘niet uitgesproken’ of ‘ongeschreven’ regels net zo belangrijk (en misschien zelfs belangrijker!) als de afgesproken en regels die vaak op papier zijn vastgelegd.
“In het onderwijs wordt gestreefd naar een positief leefklimaat waar kinderen weten waar ze aan toe zijn en zich veilig voelen. Zo ontstaat er ook een prettig leerklimaat.”
Groepsdruk
Regelmatig zie je dat kinderen onder druk van bepaalde groepsregels mee gaan pesten terwijl ze dat niet willen of zelf deze intentie hebben. Onder druk van de groep doen ze het toch. Om erbij te willen horen bijvoorbeeld. Regels en afspraken zoals ‘in deze klas of school wordt niet gepest’, ‘we zijn aardig voor elkaar’, ‘we lossen problemen goed op’, ondervangen niet altijd dat er ongeschreven groepsregels gelden en daarmee gepaarde groepsdruk ontstaat. Als we meer nadenken over deze onuitgesproken regels en de dagelijkse schoolpraktijk creëren we meer de oefenplaats waar ideeën en systemen die onze samenleving vormen, transparant zijn en begrepen worden.
Aan de slag met ongeschreven regels
Er zijn manieren om ongeschreven regels of onuitgesproken beleid uit te zoeken. Op schoolniveau kun je de volgende vragen stellen;
- Hoe worden ‘alledaagse’ beslissingen genomen op school?
- Wie onderneemt acties of doet het werk als deze buiten de gemaakte afspraken vallen?
- Wie of wat voor soort stemmen klinken er als zich een probleem voordoet?
- Wat is onze eerste reactie op gedragsproblemen van leerlingen?
- Hoe worden ouders betrokken bij de beslissingen van onze school?
In de klas:
- Welke leerling profiteert van de gemaakte afspraken en voor welke leerling is bijvoorbeeld meer sturing of een andere aanpak nodig om zich te kunnen houden en verbinden aan de gemaakte afspraken?
- Hoe komen leerlingen erachter hoe ze het in mijn klas goed doen?
- Waarom is de klassenindeling op een bepaalde manier gerangschikt?
- Waar is er ruimte voor leerlingen om te overleggen over bepaalde afspraken en regels?
- Hoe vindt elke leerling ruimte voor zijn eigen stem in mijn klas?
- Kunnen leerlingen ongeschreven regels benoemen?
- Hebben leerlingen wel eens een ongeschreven regel overtreden en wat voor gevoel gaf dat?
“Als we de onuitgesproken regels binnen onze scholen zichtbaar maken, kunnen we elkaar vragen stellen zoals ‘wie heeft er baat bij dit gedrag?’, ‘Wie ondervindt er de nadelen van en wordt er zelfs door geschaad?’ En ‘Hoe kunnen we samen zorg dragen voor een veilige omgeving voor iedereen?'”
Hiermee onderschrijven we het doel waarom het maken van afspraken zo belangrijk is. Namelijk dat leerlingen het gevoel en vertrouwen hebben dat ze gezien worden en dat er vanuit school oog en zorg is voor ieders welbevinden en veiligheid.
